विमल योगी
काठमाडौं, १ फागुन । तत्कालीन नेकपा (माओवादी)ले जनयुद्ध सुरू गरेको आज ठीक २० वर्ष पूरा भइ २१औँ वर्ष प्रवेश गरेको छ । माओवादी भन्नेवित्तिकै सबैको मुटूले ठाउँ छाड्थ्यो । सबै डराउँथे । तर अहिले अवस्था त्यस्तो छैन । बरु माओवादी आन्दोलन तितरवितर भएको छ । नेकपा (माओवादी) विभाजन भएर अहिले आधा दर्जन भइसकेका छन् । ती विभाजित माओवादीहरूले आफूलाई मुल माओवादी दाबी गर्ने गरेका छन् ।
राजनीतिक र सांगठनिक रुपमा कमजोर देखिएको माओवादीले मुलुक र जनताका लागि ठूलो सपना देखाएको थियो । दश वर्षसम्म जनयुद्ध पनि गर्यो । जनयुद्धका बेला १५ हजारको ज्यान गयो । त्यतिनै संख्यामा बेपत्ता पनि भए । ती दुबै पक्षबाट भएका थिए । सबै कार्यकर्ताको थोपाथोपा सहयोग मिलेर जनयुद्ध र माओवादी बनेको थियो ।
अहिले माओवादी आन्दोलन अझ भनौँ ‘जनयुद्ध’ सपना जस्तो इतिहाँस बनेको छ । उक अर्कामा आरोप प्रत्यारोमा जनयुद्ध लडेका नेताहरू लागेका छन् । अझ कोही नेता त भ्रष्टाचारमा चुर्लुम्म डुबेका छन् । यस्तो अवस्थामा जनयुद्ध लडेका र सुरुवातीदेखि नै माओवादी चिनेका होनहार युवा पंक्तिले कसरी लिएका छन् त जनयुद्धको २१औँ दिवस ? त्यसलाई यहाँ केही भए पनि स्पष्ट पार्न खोजिएको छ ।
मोहन बैद्य ‘किरण’ नेतृत्वको नेकपा (माओवादी क्रान्तिकारी)का युवा नेता रामदीप आचार्य र नेत्रविक्रम चन्द ‘विप्लव’ नेतृत्वको नेकपा माओवादीका अर्का युवा नेता तिलक मल्ल ‘क्षितिज’सँग कुराकानी गर्नुका साथै उनीहरूका जनयुद्धका संस्मरण राखिएको छ ।
‘जनयुद्ध निश्कर्षमा पुगाउने सन्दर्भमा त्रुटिहरू भएकै हो’
– रामदीप आचार्य, नेता, नेकपा (क्रान्तिकारी माओवादी)
माओवादी जनयुद्ध नेपालमा अर्ध सामन्ती, अर्ध उपनिवेश नेपाललाई जनयुद्धको माध्यबाट मुक्त गरेर स्वाधीन र आत्म निर्णयको विकास गर्ने उदेश्यसहित जनताको जनवादी गणतन्त्रात्मक व्यवस्था स्थापना गर्ने त्यसकोे मुल उदेश्य थियो । संसदीय राजतन्त्रलाई विस्थापित गर्ने र जनताको जनवादी गणतन्त्रलाई स्थापित गर्ने यसको मुल उदेश्य थियो । त्यो मुल उदेश्यका निम्ति जनयुद्धमा जनताका सर्वोत्तम छोराछोरीहरूले आफ्नो जीवन बलिदान गरे ।
रगतले धर्तीलाई सिञ्चित गरेर माओवादीलाई योगदान प्रदान गरे । आन्दोलनको विकास प्रक्रियासँग सँगै त्यसमा समस्याहरू पनि पैदा भए । ती समस्याहरू मुख्य गरी पार्टीभित्र पैदा भएका राजनीतिक विचलनहरू थिए । त्यो विचलन विभिन्न रुपमा कहिले दक्षिण रुपमा । कहिले वामपन्थी । कहिले मध्यपन्थी अवसरवादका रुपमा त्यो अभिव्यक्त हुन्छ ।
मुलतः अन्तर्राष्ट्रिय कम्युनिष्ट आन्दोलन र नेपाली कम्यनिष्ट आन्दोलन दक्षिणी विचलन यसको मुख्य समस्याको रुपमा रहेको छ । यो विचलनले अन्त्यमा माओवादी आन्दोलनलाई काफी हदसम्म नोक्सान गर्यो । माओवादी आन्दोलन एउटै धारामा नरहेर त्यो विभिन्न समूहहरूमा विभाजित हुने स्थिति बन्यो । अहिले माओवादीका पाँच/सात वटा गुट/फुटहरूमा जनयुद्धको पहलकर्ता माओवादी विभाजित भएको छ ।
अहिले माओवादी खासमा भन्दाखेरी एउटा सग्लो पार्टी रहेन । एउटा आन्दोलनको रुपमा रहेको छैन । यो विभिन्न समूहहरूमा विभाजित भएको छ । यसले माओवादीको मुल उदेश्यमाथि पनि कुठाराघात गरेको छ । यसका समर्थक शुभचिन्तक जनसमुदायहरू रगत, आँशु र पसिनाले यो आन्दोलनलाई सिञ्चित गर्नेहरूलाई निरास तुल्याएको छ । त्यसैले फेरि यसको समीक्षा आज दश वर्ष युद्ध लडी सकेपछि ।
झण्डै दश वर्ष शान्ति प्रक्रियामा झरिसकेपछि एउटा नयाँ ढङ्गको समीक्षा गर्ने ठाउँमा माओवादी आन्दोलन आइपुगेको छ । हाम्रो समस्याहरू के रहे र हाम्रा उपलब्धिहरू के रहे ? भन्ने कुराको दुइटै पाटोको समीक्षा गर्ने ठाउँमा आइपुगेको छ । राजनीतिक रुपमा माओवादी आन्दोलन जुन जागरण दियो, जनतालाई अधिकार सम्पन्न बनायो । त्यसरी नै यसले जनतालाई अधिकार सम्पन्न गराउने सन्दर्भमा राजनीतिक जागरणको हिसावले माओवादी आन्दोलन आज पनि अदीतीय रहेको छ । तर यसलाई निश्कर्षमा पुगाउने सन्दर्भमा आन्तरिक त्रुटिहरू रहेका छन् ।
यी त्रुटिहरूलाई सच्याउँदै माओवादी धाराहरूलाई पुनः एकतावद्ध गर्ने र मुल उदेश्यमा अविचलित रहने आजको जुन डिउटी हो, जुन दायित्व हो त्यो धारातिर फेरि नयाँ शिराबाट बहस सुरू भएको छ । मलाई लाग्छ माओवादी आन्दोलन रुपान्तरण र एकता, बिचलन र विभाजन समस्या थियो भने रुपान्तरण र एकता आजको निकास हो । यो निकासका निम्ति हामी छलफल सुरू गरेका छौँ । उदेश्यप्रति अविचलित हुने हो र आफ्नो निष्ठाप्रति इमान्दार रहने हो भने माओवादीहरू एकठाउँमा आउनुको विकल्प छैन । र यो सम्भव पनि छ ।
‘हामी नै ओरजिनल माओवादी हौँ’
– तिलक मल्ल ‘क्षितिज’, नेता, नेकपा माओवादी
नेपाली जनताको राष्ट्रिय स्वाधीनता, समृद्धि, मजदुर, किसान, सर्वहाराको मुक्तिको लागि जनयुद्ध थालनी गरेको दिन भएको हुनाले २१औँ जनयुद्ध दिवसलाई विशेष अवसरको रुपमा मान्दैछौँ । अरु माओवादीले के गर्छन् त्यो उहाँहरूको कुरा हो । हाम्रो माओवादीले यसलाई नयाँ आन्दोलनको विषयमा लिएको छ ।
खास गरेर जनयुद्धको उपलब्धिहरूको र जनताको परिवर्तनको आकंक्षालाई एउटा शंखघोष गरेको दिनको रुपमा यसलाई हाम्रो पार्टीले लिएको छ । जनताहरू माओवादी आन्दोलनको मुल मर्म र मूल्य र मान्यताहरूविरुद्ध जनताहरूलाई डोमिनेट गरेको हुनाले त्यसका विरुद्ध एउटा गर्भानुभूतिसहित अधिकारका लागि ह्याभी गराउनको निम्ति यसलाई प्रभावमा लिन जनयुद्ध दिवस मनाउँदै छौँ ।
खास गरेर हाम्रो पार्टीले जनयुद्ध र जनताले प्राप्त गरेको उपलब्धिहरूलाई टेक्दै आगामी दिनमा अधुरो तथा क्षतिविक्षत भएको माओवादी आन्दोलन र क्षतविक्षत भएको क्रान्तिलाई केन्द्रिकृत संगठित र सिङ्गो माओवादीलाई एकतावद्ध बनाएर महासचिव ‘विप्लव’को नेतृत्वमा एकपटक नेपालमा जनताको आकंक्षालाई पूरा गर्न चाहन्छौँ । हामी स्वाधीन राष्ट्र, समृद्ध राष्ट्र, मुक्त राष्ट्र बनाउन चाहन्छौँ । जनतालाई सबै खाले बन्धनबाट मुक्ति दिलाउन चाहन्छौँ । माओवादी आन्दोलन एउटा आधा उपलब्धिहरूमा गएर टुङ्गिएको छ ।
यसको सम्पूर्ण सपना पूरा भएको छैन । मुख्य लक्ष्य पूरा गर्नुपर्ने दायित्व आएको छ । त्यो लक्ष्य पूरा गर्ने हाम्रो पार्टी नेकपा माओवादीले मात्रै पूरा गर्ने सोँचेको छ । असल माओवादी महासचिव ‘विप्लव’ले नेतृत्व गरेको माओवादी नै हो । हाम्रो पार्टीले जनताको सपनालाई केन्द्र बनाएको छ । जनयुद्धलाई केन्द्र बनाएको छ । ‘विप्लव’ले नेतृत्व गरेको माओवादी ओरजिनल माओवादी हो । पार्टी एकीकरण अनिवार्य छ । तर कुरा के हो भने माओवादीहरूको नेतृत्वमा एकता हुनु पर्छ । खास गरेर माओवादी मूल्य र मान्यता तथा जनताको सपनामा खाका हुनु पर्छ ।
हामी एकता चाहन्छौँ । जनताको अधिकार र स्वाधीनताको सपना साकार पार्न चाहन्छौँ । त्यसका लागि नेपाली जनताको जनयुद्धको सपनाहरू, आकंक्षाहरू, स्वाधीन राष्ट्रका रेखाचित्रहरू प्रष्ट नभइकन एकताको औचित्य हुँदैन । माओवादीहरूको एकता अनिवार्य छ । एकता र क्रान्तिमा नै नेपालको भविष्य रहन्छ । एक भएर बस्न नसक्नुमा धेरै कालखण्ड छन् । मतभिन्ताहरू छन् । वैचारिक मनमुटावहरू छन् । बुझाइ, सोँचाइ र शान्ति प्रक्रियामा आइ सकेपछि फुटको कुरा छ । एकीकृत जनक्रान्तिको विचारद्वारा सबैलाई एकतावद्ध बनाएर सिङ्गो माओवादीलाई गोलबन्द बनाउने हाम्रो पार्टीले सपना लिएको छ ।
रैकर बजारमा म यसरी बाँचेको थिएँ
– तिलक मल्ल ‘क्षितिज’, नेता, नेकपा माओवादी
जनयुद्ध चरम उत्सकर्षमा थियो । २०५६ सालको चैत ३० गतेको दिन थियो । बिहान ९ बजेको समय भएको थियो । सल्यान जिल्लाको माझकाँडा गाविसको रैकर बजारमा नेपाल प्रहरीसँग जम्का भेट भयो । हामी तीन जना थियौँ । सल्लीबजार–सुर्खेत सडक खण्डमा पर्ने रैकर बजारमा पार्टीको जिम्मेवारी अनुसार मसहित तीन जना वालपेन्टिङ र पम्प्लेटिङ गर्न जाँदै थियौँ ।
त्यही बेला सार्वजनिक बस आयो । बसलाई रोक्यौँ । बसभित्र र छतमा प्रहरी बसेका रहेछन् । हामीले थाहा पाएनौँ । थ्री–नट–थ्री राइफल बोकेका भुमप्रसाद डिसी राइफल पड्काएर माथिको गाउँतिर भाग्नु भयो । पेन्टिङ्को डिब्बा बोकेका हीरालाल केसी गहुँ बारीमा डिब्बा फालेर भाग्नु भयो ।
म भाग्न सकिन । म बजारमा रहेको पसलमा (कपडा र किरानाका सामान राखिएको) प्रवेश गरेँ । सो पसलकी साहुनीले आफू बस्ने ठाउँ छाडेर मलाई साहु बनाइदिनु भयो । मैले पनि पसलको साहु जस्तै अभिनय गरेर ज्यान जोगाए । प्रहरीले चिन्न सकेनन् । पसलमा आएर प्रहरीले विस्कुट पनि मागे । म व्यस्त भएको नाटक गरेर उनै साहुनीलाई विस्कुट दिन लगाए । त्यस बेला म बालबाल बचेँ । प्रहरीले पक्राउ गरेको भए मलाई त्यहीँ गोली हानेर मार्थे ।
पछि अर्को स्थानमा भएको कारबाहीमा भुमप्रसाद डिसीको मृत्यु भयो । उहाँ शहीद बन्नुभयो । हीरालाल केसी अहिले कमाउन खाडी मुलुक जानु भएको छ । सल्यान जिल्ला जाँदा रैकर बजारमा जाने गरेको छु । मेरो ज्यान जोगाउन सहयोग गर्ने ती साहुनीलाई भेट्ने गरेको छु । उहाँको नाम सुशीला केसी हो । मलाई बचाउन उहाँले ठूलो मद्दत गर्नु भएको थियो । (जनयुद्धको बेलाको संस्मरण)
रामदीप हिरासतमा मरिएको थियो
– रामदीप आचार्य, नेता, नेकपा (माओवादी क्रान्तिकारी)
२०५१ साल फागुन– १ गतेका दिन पार्टीको निर्णयअनुसार र हामीलाई दिइएको जिम्मेवारी लिएर मसहित ३ जना जाजरकोट जिल्लाको जगतीपुर गाउँमा पोष्टर टाँस्न पुगेका थियो । म, गणेश शर्मा र गोविन्द आचार्य मिलेर पोष्टर रातभरिमा टाँसियो । यो जिम्मेवारी पूरा गर्दा एउटा चौकी कब्जा गरेको अनुभूति महशुस भएको थियो । त्यति बेलाका हामी तीन जनामध्ये गोविन्द आचार्य बेपत्ता हुनुहुन्छ । गणेश शर्माले आफ्नो निजी जीवन विताइ रहनु भएको छ । म राजनीतिमा सक्रिय छु । त्यति बेलाको तरङ सम्झिँदा अहिले पनि म रोमाञ्चित हुन्छु । त्यसरी सुरू गरिएको थियो, जनयुद्ध । अहिले यो अवस्थामा आइपुगेको छ ।
त्यसैगरी, २०५५ सालमा ‘किलोसेरा टू’ अप्रेसनका बेला मसहितका केही साथीहरू पक्राउ पर्यौँ । मलाई हिरासतमा अत्यन्तै यातना दिइयो । मेरो साथी भूमिलाल बस्नेतलाई हिरासतमा प्रहरीद्वारा यातना दिएर हत्या गरियो । भूमिलाल अहिलेका गृहमन्त्री शक्ति बस्नेतको भर रहेको कालेगाउँ साथी हुनुहुन्थ्यो । भूमिलालको हत्यालाई रामदीपको मृत्यु भयो भनेर जाजरकोटभरि हल्ला फिजाइयो । मलाई अन्तिम श्रद्धाञ्जलि दिन भनेर मेरा केही साथीहरू कारागार पनि आइपुगेका थिए । तर म ज्युँदै रहेको थाहा पाएपछि उहाँहरू फर्केर जानु भो । (जनयुद्धको बेलाको संस्मरण)
यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
Related Posts
