ज्योतिषशास्त्रः वैज्ञानिक कि अवैज्ञानिक ?

भूमिका

 मानवशास्त्री इ.बि. टायलरका अनुसार ‘संस्कृति त्यो जटिल सम्पूर्णता हो जसमा ज्ञान, विश्वास, कला, नैतिकता, कानुन, प्रथालगायत अन्य सामथ्र्य र आनिवानीहरु पर्दछन् । जुन मानवद्वारा समाजको सदस्यका रुपमा रही प्राप्त गरेको हुन्छ । संस्कृति मानवद्वारा संस्कार वा परिष्कृत गरिएको कृति हो । ज्ञान, विश्वास, काल आदि सबै मानव निर्मित भएकाले यी सबै समय र स्थान सापेक्ष हुन्छन् । विश्वास संस्कृतिको एक अभिन्न अङ्ग हो ।ज्ञान र विश्वास एक अर्कासँग अन्तरसम्बन्धित छन् । कुनै व्यक्ति वा विचार वा चिजप्रति भएको विश्वासमा परिवर्तन आउन शुरुमा ज्ञानमा परिवर्तन आउन जरुरी हुन्छ । ज्ञान परिवर्तनशील, परिमार्जित र परिष्कृत नहुने हो भने विश्वासको दायरा पनि साँघुरो घेराभित्र कुँजिएर बस्छ । कुनै पनि विश्वास समयानुकुल परिमार्जित तथा परिष्कृत हुन सकेन भने त्यही विश्वासले कालन्तरमा अन्धविश्वासको रुप लिन्छ । हाम्रो समाजमा अन्धविश्वासले डेरा जमाएको छ । अन्धविश्वासमा आधारित धेरै कुरीति तथा कुसंस्कृतिहरु विद्यमान रहँदै आएका छन् । समालोचनात्मक दृष्टिकोणबाट हेर्ने हो भने हाम्रो समाजलाई मोटो रुपमा नकारात्मक प्रभाव पार्र्ने धेरै विषयवस्तुहरु रहेका छन् । नेपाली समाजमा नकारात्मक प्रभाव पार्ने विषयवस्तुको लामो सूची मध्ये ज्योतिषशास्त्र पनि एक हो ।

ज्योतिषशास्त्र आफैंमा एउटा व्यापक तर अस्पष्ट विषयवस्तु हो । सामान्यतया ज्योतिषशास्त्रलाई गणित ज्योतिष र फलित ज्योतिष गरी सरल रुपमा दुई भागमा विभाजन गरिएको पाइन्छ । यहाँ गणित ज्योतिषबारे तटस्थ भई फलित ज्योतिषबारे मात्र समालोचना गरिएको छ । के ज्योतिषशास्त्र साँच्चै वैज्ञानिक र मानवहित केन्द्रित छ? भन्ने मूलभूत प्रश्नलाई केन्द्र विन्दु बनाएर उक्त विषयवस्तुको बहुआयामिक कोणबाट समालोचना गर्ने प्रयत्न यस लेखमा गरिएको छ ।

२. के ज्योतिषशास्त्र विज्ञान हो ? मानिसको मानस–पटलमा ज्योतिषशास्त्रबारे गहिरो विश्वास रहेको पाइन्छ । आम मानिसदेखि ठुलाठुला राजनीतिज्ञ, अभिनेता तथा ठुला घरानाका व्यापारी समेत ज्योतिषशास्त्रको भर पर्ने गरेका छन् । नेपाल र भारतका उच्च पदाधिकारीहरुले (प्रधानमन्त्री लगायत) आध्यात्मिक सल्लाहकारको रुपमा व्यक्तिगत ज्योतिषीहरु राख्ने गरेका धेरै उदाहरणहरु छन् । यसरी सुप्रसिद्ध व्यक्तित्वहरुद्वारा ज्योतिषशास्त्रप्रति देखाइएको आकर्षणले गर्दा पनि ज्योतिषशास्त्रको लोकप्रियता दिनप्रतिदिन बढ्दै गएको देखिन्छ । ज्योतिषशास्त्रले भूत, वर्तमान र भविष्य पनि बताउने दावा गरिन्छ । साथै भविष्यमा हुन सक्ने दुर्दशा तथा दुर्घटनालाई रोक्न सक्ने दावा पनि गरिन्छ र मानिसहरु पनि यो तर्क प्रति विश्वस्त भएको पाइन्छ । तर के हाम्रो जीवन ग्रह, ताराकै नियन्त्रणमा छ त ? ज्योतिषशास्त्र विज्ञान हो कि फलित विज्ञान हो ? यी लगायतका अन्य प्रश्नहरु ज्योतिषशास्त्रको औचित्यमाथि उठ्नु स्वभाविक नै हो । आजका मितिसम्म गरिएका अनेकौं वैज्ञानिक अध्ययन अनुसन्धानले ज्योतिषशास्त्रको सिद्धान्त, व्याख्या तथा भविष्यवाणी विधिमा कुनै पनि वैज्ञानिक आधार देखाउन सकेनन् । ज्योतिषशास्त्रलाई यदि वैज्ञानिक मान्ने हो भने यसले केही आधारभूत विशेषताहरु धारण गर्नु पर्ने हुन्छ । वैज्ञानिक सिद्धान्तका केही आधारभूत विशेषताहरु हुन्छन् । यहाँ वैज्ञानिक सिद्धान्तका ६ आधारभूत विशेषताको चर्चा गरिएको छ जुन फलितविज्ञानमा अभाव हुने गर्छ ।१

१. समानता (consistency/uniformity) वैज्ञानिक सिद्धान्तको रुपमा योग्य हुनका लागि कुनै पनि अगाडि सारिएको तर्क वा विचार, भित्री र बाह्य दुवै रुपमा, समान वा परस्पर सङ्गति (consistent) हुनुपर्छ । कुनै पनि विचार वा तर्क विज्ञानपरक सिद्ध हुनका लागि अहिलेसम्म विश्वव्यापी रुपमा स्वीकारिएको वा प्रमाणित सिद्धान्तसँग समान वा परस्पर सङ्गति (consistent) हुनुपर्छ । तर विडम्बना भन्नुपर्छ ज्योतिषशास्त्रका तर्क वा विचार आधुनिक विज्ञानका सर्वमान्य सिद्धान्तसँग बाझिन्छ । कुनै विचार बीच बेमेल हुँदैंमा गलत हो भनेर बुझ्नु गलत हो । त्यसैले विचार वा तर्क बाझिनु प्रमुख कुरा होइन । प्रमुख कुरा त ज्योतिषशास्त्रीहरुले तार्किक रुपमा ब्रह्माण्डको नियम, स्वभाव र स्वरुपबारे प्रस्ट्याउनु पर्ने हो । तर उनीहरुले व्याख्या गर्न तथा प्रस्ट्याउन नसकेका कारण उनीहरुका दावीहरुको औचित्यतामाथि प्रश्न उठ्ने गरेको छ, जुन स्वाभाविक पनि हो ।

दोस्रो कुरा, ज्योतिषशास्त्र भित्री रुपमा पनि समान (consistent) देखिँदैन । ज्योतिषशास्त्रमा जे जति दावा गरिन्छ, त्यो सबै अस्पष्ट (vague) हुने गर्छ । ज्योतिषशास्त्रीहरुबीचको भिन्नता र विभिन्न समुदायमा व्याप्त विविध किसिमका ज्योतिषशास्त्रीय विधिले पनि ज्योतिषशास्त्र भित्री रुपमा पनि कन्सिस्टेन्ट नभएको देखाँउछ ।

२. के ज्योतिषशास्त्र पर्सिमोनियस (parsimonious) छ ? विज्ञानमा कुनै पनि सिद्धान्त पर्सिमोनियस छ भन्नाले कुनै पनि प्रक्रिया वा प्रश्नको व्याख्या गर्दा अनावश्यक कुराको चर्चा नगरी वस्तुको ठोस विश्लेषण गर्नुपर्छ भन्ने बुझिन्छ । यसरी हेर्दा ज्योतिषशास्त्र पर्सिमोनियस (parsimonious) देखिदैन किनभने यो शास्त्र अनावश्यक शक्ति वा बल (force) को मान्यतामा आधारित छ ।

ज्योतिषशास्त्रलाई समर्थ (valid) र सत्यसाबित गर्न मान्छे र आकाशीय पिण्डबीचको बलरुपी सम्बन्ध स्थापित गर्नुपर्ने देखिन्छ । त्यो बल स्थापित वा परिभाषित बल जस्तै गुरुत्वाकर्षण बल हुन सक्दैन, त्यो बल पक्कै पनि अर्कै प्रकृतिको हुनुपर्छ । अतः ज्योतिषशास्त्र पर्सिमोनियस हुनका लागि ज्योतिषशास्त्रीहरुले अविष्कार वा पत्ता नलागेको बल (force) को तथ्य अगाडि सार्नुपर्छ जसले अन्तरिक्षमा भएका पिण्ड र धर्तीमा भएका मानिसबीचको स्पष्ट सम्बन्ध स्थापित गर्न सकोस् । तर बिडम्बना ज्योतिषीहरुले आजको मितिसम्म सम्बन्ध हुन्छ मात्र भनेका छन् तर कार्यकारण सम्बन्ध स्थापित गर्न सकेका छैनन् ।

३. के ज्योतिषशास्त्र प्रमाणमा आधारित (evidence based) छ ? विज्ञानमा दावा गरिएका कुरा परीक्षण गरिन्छ र प्रमाणित गरिन्छ अनि मात्र स्वीकार्य सिद्धान्त बन्छ । वैज्ञानिक दृष्टिकोणले के चाहिँ सर्वविदित छ भने तथ्यमा आधारित नभएको कुनै पनि सिद्धान्त जुन प्रमाणित हुँदैन, त्यहाँ सत्यसँग कुनै सम्बन्ध छ भनी गरिएको दावाको कुनै तुक हुँदैन । कुनै पनि कुरा धेरैले स्वीकार गरेको वा विश्वास गरेको भन्दैमा असत्य कुरा कहिल्यै सत्य हुँदैन । सत्य हुनका लागि अवलोकन, परीक्षण र प्रमाणित हुन अनिवार्य छ । ‘असाधारण दावाका लागि असाधारण तथ्य चाहिन्छ’ भन्ने भनाई यहाँ धेरै सान्दर्भिक र तार्किक देखिन्छ । ज्योतिषशास्त्र असाधारण दावाको एउटा सुन्दर उदाहरण हो । ज्योतिषशास्त्रको सिद्धान्तलाई सही मान्ने हो भने अन्तरिक्षमा रहेका पिण्ड (ग्रह्र÷तारा) ले मानिसको चरित्र, जीवन र भविष्यमा प्रभाव पार्छ भने भौतिक, जिवविज्ञान तथा खगोलशास्त्र असत्य ठहरिन्छन् । किनभने अप्रमाणित कुरालाई सत्य मान्ने हो भने अहिलेसम्मका प्रमाणित कुरालाई स्वतः असत्य मान्नुपर्ने हुन्छ । अतः ज्योतिषशास्त्रका दावालाई स्वीकारयुक्त बनाउनका लागि सो शास्त्रका असाधारण दावाका लागि असाधारण तथ्य प्रस्तुत गर्नुपर्ने देखिन्छ जुन आजसम्म हुन सकेको छैन ।

४. के ज्योतिषशास्त्र नियन्त्रण र पुनरावृत्ति परीक्षण (controlled and repeatable experiment) मा आधारित छ ? वैज्ञानिक सिद्धान्त नियन्त्रण र पुनरावृत्ति परीक्षणमा आधारित हुन्छ । नियन्त्रण र पुनरावृत्ति (controlled and repeatability) विज्ञानका प्रमुख दुई विशेषताहरु हुन् । नियन्त्रण (control) भन्नाले परिणाममा असर वा प्रभाव पार्ने तत्वलाई हटाउन सकिन्छ भन्ने बुझिन्छ । जति असरदायी तत्व हटाइन्छ, कुनै कार्यको कारक तङ्खव यही हो भनी दावा गर्न त्यति नै सजिलो र प्रभावकारी हुन्छ । पुनरावृत्ति (Repeaitability) भन्नाले कुनै समयमा कुनै व्यक्तिले गरेको परीक्षण अर्को व्यक्तिले पुनः गर्न सक्छ र उस्तै वा एउटै निष्कर्षमा पुगिन्छ भन्ने बुझिन्छ । यसो हुँदा हाम्रो दावा र सिद्धान्त अझ बढी पक्का (confirmed) हुन्छ । ज्योतिषशास्त्रमा Repeatability नगन्य छ किनभने ज्योतिषशास्त्रमा विश्वास गर्नेहरुको अनुमानित findings दोहो¥याउन मुस्किल हुन्छ । एउटा ज्योतिषको तर्क वा दावा अर्का ज्योतिष भन्दा फरक हुँदा ज्योतिषीमित्रबीच पनि पुनरावृत्ति (Repeatability) को सम्भावना नगन्य देखिन्छ । ज्योतिषशास्त्रमा न नियन्त्रण न पुनरावृत्तिको विशेषता पाइन्छ । ज्योतिषशास्त्रमा नियन्त्रणको विशेषता सतहीमा देखिए पनि उक्त पक्रियामा न कुनै तर्क छ, न त कुनै विश्वासनियता । अतः ज्योतिषशास्त्रीहरुको व्याख्यामा नियन्त्रण र पुनरावृत्ति नदेखिएकोले उनीहरुको दावा वा व्याख्या सत्यबाट धेरै टाढा देखिन्छ ।

५. के ज्योतिषशास्त्र संशोधनीय (correctable)  छ ? विज्ञानमा सिद्धान्तहरु परिवतर्नशील (dynamic) हुन्छन् । नयाँ सूचना तथा तथ्य (data)को आधारमा विज्ञानका सिद्धान्तहरु परिमार्जित तथा परिवर्तनीय हुन्छन् । तर फलितविज्ञानमा परिवर्तन तथा परिमार्जित हुँदैन वा नगण्य परिवर्तन हुन्छ । परिवर्तन तथा परिमार्जनको दृष्टिकोणबाट हेर्दा ज्यातिषशास्त्र संशोधनीय (correctable) देखिँदैन । आफ्नो विषयवस्तु प्रस्तुत गर्ने प्रक्रियामा केही परिवर्तन भएको देखिए तापनि ज्योतिषशास्त्रको मूलभूत आदिम सिद्धान्तमा कुनै फेरबदल भएको छैन । प्राचीन कालदेखि अहिलेसम्म पनि राशी चिन्हका विशेषताहरुमा केही परिमार्जन भएको छैन । पछिल्लो समय नयाँ खोजको क्रममा नयाँ ग्रहरु थपिए पनि कुनै पनि ज्योतिषीले नयाँ ग्रह पत्ता लगाउनु भन्दा अगाडि अनुमान गरिएका राशीफल तथा भविष्यवाणी गलत थिए भन्न सकेका छैनन् । अतः ज्योतिषशास्त्र समयानुकूल अर्थात् विज्ञानको नयाँ खोजको नयाँ सत्य र तथ्य अनुरुप संशोधनीय देखिँदैन जुन विज्ञानको मूल विशेषता विपरीत हो ।

६. के ज्योतिषशास्त्र टेन्टेटिब (tentative) छ ? टेन्टेटिव (tentative) भन्नाले ट्रायल वा परीक्षा रीतिको प्रयोग सम्बन्धी भन्ने बुझिन्छ । विज्ञानमा वैकल्पिक व्याख्याको अभावमा कुनै सिद्धान्तलाई सही भनी तर्क गर्न मिल्दैन । तर फलित विज्ञानमा सधैं त्यस्ता तर्कहरु अगाडि सारिन्छन् । यो विज्ञान र फलित ज्योतिषबीचको मूल फरक हो किनभने विज्ञानको मान्यता अनुसार कुनै विकल्प पत्ता लगाउन नसक्नुले कुनै प्रश्नरुपी सिद्धान्तलाई सत्य छ भन्न मिल्दैन । अतः विज्ञानको मान्यतामा कुनै सिद्धान्तलाई अपरिमार्जित, अपरिवर्तनीय रुपमा होइन अहिलेसम्म उपलब्ध भएका सूचना र तथ्यको आधारमा हालको सिद्धान्त नै सर्वोत्कृष्ट भनेर व्याख्या गरिन्छ ।

ज्योतिषशास्त्रमा गरिने दावालाई सामान्यतया नकरात्मक ढङ्गमा प्रयोग गरिन्छ । ज्योतिषशास्त्रमा परीक्षणको उद्देश्य सिद्धान्त व्याख्या गर्न सक्ने तथ्यको खोज गर्नु नभएर त्यस्ता तथ्य खोज्नु हो जसको व्याख्या गर्न नसकियोस् । अन्ततोगत्वा, कुनै वैज्ञानिक व्याख्याको अभावमा नतिजालाई अलौकिक शक्तिसँगै जोडेर निष्कर्ष निकालिन्छ । यस्ता तर्क विज्ञानपरक छैनन् । ज्योतिषशास्त्रलाई साँघुरो घेरामा परिभाषित गरिएको छ र ज्योतिषशास्त्रले तथ्य सत्यको दायरा भित्र नपर्ने कुरालाई मात्र व्याख्या गर्ने गरेको देखिन्छ । यस्ता तर्कमा आधारित विधि अवैज्ञानिक हुन् किन भने यसले दुई विधिलाई विपरीत दिशातिर लैजान्छ । वैज्ञानिक सिद्धान्त बढी भन्दा बढी तथ्य संलग्न गराउने ढाँचामा आधारित हुन्छ । वैज्ञानिकहरु धेरै सिद्धान्त र कम व्याख्या भन्दा थोरै सिद्धान्त तर प्रक्रिया सम्बन्धी बढीभन्दा बढी व्याख्या गर्न सक्ने विधा रुचाउँछन् । तर ज्योतिषशास्त्रको व्याख्या विज्ञानको भन्दा ठीक विपरीत देखिन्छ ।

विज्ञानका मूलभूत मान्यतासँग तुलनात्मक रुपमा हेर्दा फलित ज्योतिषकुनै पनि कोणबाट वैज्ञानिक देखिँदैन । परिकल्पना गरिएको प्रक्रिया वा अनुमान परीक्षण गर्न सकिँदैन भने ज्योतिषशास्त्रीय विधि कसरी वैज्ञानिक हुनसक्छ ? परीक्षण सम्बन्धी कुनै पनि मापदण्ड अपनाउन वा लागू गर्न नसकिने ज्योतिषशास्त्रीय विधि वैज्ञानिक हुनै सक्दैन ।

३. केही समालोचनात्मक प्रश्न – जन्म कुण्डली तथा चिना मान्छेको मात्र हुन्छ कि जनावरको पनि हुन्छ ?

– यदि हुन्छ भने कुनै जनावरको सही जन्म मिति, स्थान र समय दिइए, कुन जनावर हो वा उक्त जनावरको आयु कति हो भनेर भन्न सकिन्छ ? कुनै जनावर र मानिस एकै स्थान र समयमा जन्मिए के यी दुईको चिना एउटै हुन्छ ? भाग्य र ग्रहदशा एउटै हुन्छ ?

– जुम्ल्याहाको चिना एउटै हुन्छ कि फरक ? एउटै हुन्छ भने भिन्न दुई व्यक्तिको जिवनभरी भाग्य र ग्रह दशा कसरी एउटै हुन्छ ? चिना फरक हुन्छ भने ज्योतिषशास्त्रको कुन सिद्धान्त वा विधिद्वारा फरक हुन्छ ?

– एकै अस्पतालको एउटै कोठामा एकै समय जन्मिएका बच्चाहरुको चिना एउटै हुन्छ कि फरक ?

– भनिन्छ ज्योतिषशास्त्र त्रिकालदर्शी हुन्छ । के ज्योतिषशास्त्रले सबै थाहा पाउँछ ? के ज्योतिषशास्त्रको कुनै सीमा हुँदैन ?

– चिना गर्भधारणको समय (time of conception) को आधारमा नभएर जन्म समयको आधारमा बनाइन्छ । यी दुई मध्ये कुन चाँहि सही जन्म समय हो ? टाउको देखिएको वा खुट्टा देखिएको समय ? के ग्रहले आफ्नो प्रभाव जन्म भएपछि मात्र देखाउन शुरु गर्छ ? गर्भ अवस्थामा नौ महिनासम्म बच्चाको विकासक्रममा ग्रहको कुनै प्रभाव नै हुँदैन ? के जन्मनु भन्दा अगाडि (नौ महिनासम्म) ग्रहको प्रभाव शून्य र जन्मेपछि शतप्रतिशत बढ्ने हो ? त्यो के कारण हो ज्योतिषशास्त्रमा जसले जन्म समयलाई महत्वपूर्ण बनायो र गर्भधारणको समयलाई (time of conception) असान्दर्भिक बनायो ? कतै गर्भधारणको समय पत्ता लगाउन कठिन भएकोले ज्योतिषशास्त्रमा जन्म समयलाई नै आधार बनाइएको त होइन ?

– जन्म समयको आधारमा जन्म कुण्डली बन्ने गर्छ । त्यसो हो भने साइत हेरेर २—३ दिन अघि (सिजरिङ) चिरफार गरेर जन्मिएको बच्चाको जन्म कुण्डलीमा ग्रहको प्रभाव फरक पर्छ कि पर्दैन ?

– टेस्ट्यूब बेबीको सवालमा ज्योतिषशास्त्रीय विधि कस्तो छ ?

– तेस्रो लिङ्गीय सवालमा ज्योतिषशास्त्रीय विधिले के भन्छ ?

– ज्योतिषशास्त्र अनुसार ग्रहहरुबीचको प्रभावलाई त मानिन्छ तर ग्रहबीचको दूरीलाई कुनै पनि मापदण्डको रुपमा मानिएको देखिँदैन । यो ब्रह्माण्डमा अगन्य आकाशीय पिण्डहरु रहेका छन् । तर ती पिण्डहरुको प्रभावलाई नजरअन्दाज गरेर ज्योतिषशास्त्रमा किन नौ ग्रहमा मात्र सिमित गरिएको हो ?

– ज्याोतिषशास्त्रमा मानिएका दुई ग्रह राहु र केतु वास्तवमा ग्रह नै होइनन् । तिनीहरु त केबल ग्रहकक्षहरुको मिलन विन्दु मात्र हो, कुनै पिण्ड होइनन् । पिण्डरहित कथित ग्रह राहु र केतुले हाम्रो जीवनमा कसरी प्रभाव गर्न सक्छ ? जुन ग्रहको भौतिक अस्तित्व नै छैन भने उक्त ग्रहको ग्रहशान्ति गराउनुको औचित्य के छ ?

– ज्योतिषशासत्रमा ग्रहको गलत अवधारणा रहेको पाइन्छ । चन्द्रमा उपग्रह हो, सूर्य तारा हो र राहु र केतु ग्रहकक्षको मिलन विन्दु हो– कुनै पिण्ड होइन । तर यी सबैलाई ज्योतिषशास्त्रमा ग्रह मानिएको छ । यस्तो गलत अवधारणामा आधारित ज्योतिषशास्त्र कसरी सही हुन सक्छ ?

– ज्योतिषशास्त्र जियोसेन्ट्रिक सिद्धान्तमा आधारित छ अर्थात् ग्रह पृथ्वीको वरिपरि घुम्छ भन्ने मान्यतामा आधारित छ । अर्थात् ज्योतिषशास्त्रमा पृथ्वीलाई ग्रहहरुको केन्द्रको रुपमा लिने गरिन्छ । तर यो सिद्धान्तलाई कोपरनिकसले धेरै समयअघि नै गलत साबित गरेका थिए । उनले सूर्य पृथ्वीको वरिपरि होइन, पृथ्वी चाँहि सूर्यको वरिपरि घुम्छ भनेर पहिलो पटक प्रमाणित गरेका थिए । यसलाई हेलियोसेन्ट्रिक थेउरी भनिन्छ ।

– के ज्योतिषशास्त्रले प्राकृतिक प्रकोपबारे पनि भविष्यवाणी गर्न सक्छ ? विख्यात ज्योतिषीहरुले भूकम्प तथा सुनामी जस्ता प्राकृतिक प्रकोप जानुभन्दा अगाडि किन पूर्व जानकारी दिन सकेनन् ? ज्योतिषशास्त्रीय विधि अनुसार प्राकृतिक प्रकोपबारे गरिएका भविष्यवाणी पनि किन गलत साबित भए ?

– पूजापाठ तथा बाहुनलाई दान दिएर ग्रहदशा कसरी हट्न सक्छ ? यो सम्भव छ भने कसरी हुन्छ ? त्यसले काम गर्ने प्रक्रिया, संयन्त्र वा विधि के हो ? पूजाआजा गर्दा, अमुक पत्थर लगाउँदा वा बाहुनलाई दान गर्दा ग्रहले हाम्रो जीवनमा पारेका वा पार्ने कुप्रभावलाई सुप्रभावमा कसरी परिवर्तन गर्छ ? के कर्मकाण्डीय प्रक्रियाले ग्रह दशाद्वारा हामीलाई प्रभाव पार्ने बल (force) (अहिलेसम्म परिभाषित हुन नसकेको) को दिशा नै परिवर्तन गरिदिने हो या उक्त बललाई बाटो मै रोकिदिने हो ? कि गलत दिशा वा स्थानमा रहेको ग्रहको स्थान नै परिवर्तन गरिदिने हो ?

– राहु र केतु मानिएका ग्रहको अस्तित्व नै छैन भने यस्ता ग्रहको नाममा ग्रह शान्ति गर्नुको औचित्य के छ ?

– चिना वा कुण्डलीमा देखिएको ग्रह दशा पूजापाठबाट हटाइन्छ । तर अर्को पटक अर्का ज्योतिषीले सोही चिना पढ्दा फेरि त्यही ग्रह दशा लागेको देखाउँछ । त्यसकारण फलानो मितिमा फलानो ग्रह दशा हटाइयो भनेर लिपिबद्ध रुपमा संविधान संशोधन गरिनु पर्छ कि पर्दैन ?

– प्राचीन कालमा मानिसले अन्तरिक्षमा अवस्थित ग्रह, तारा वा अरु प्राकृतिका आकाशीय पिण्डबीच खाली आँखाले कसरी छुट्याउन सके ? – खुल्ला आकाश मुनी र घर वा बिल्डिङ्ग भित्र जन्मेका बच्चामा ग्रहको प्रभाव उही मात्रामा हुन्छ या कम वा बढी हुन्छ ? यदि कम वा बढी हुन्छ भने कसलाई कम वा बढी हुन्छ ? र किन ?

– हुन नसकेको वा असफलताको दोष कसलाई लगाउने ? ग्रहदशालाई लगाउने ? केही काम बिग्रँदा मैले बिगारेको होइन, ग्रह दशाले बिगारेको हो भन्ने ? कसैलाई कुटियो भने मैले होइन, मेरो दोष छैन, सब ग्रह दशाले गर्दा भएको हो भन्ने ? के यसले दोष जति अरुलाई थोपार्ने प्रवृत्ति सिकाउँदैन र ? हामीलाई भाग्यवादी हुन सिकाउँदैन र ?

– एउटै चिना लिएर दुई ज्योतिषीकोमा जाँदा किन जीवन व्याख्या फरक फरक हुन्छ ?

– ज्योतिषशास्त्रका व्याख्या अस्पष्ट (vague) र साधारण हुने गर्छन् । सामान्यतः ज्योतिषशास्त्रमा गरिएका व्याख्या निम्नलिखित प्रकृतिका हुने गर्छन् ।

१. साधारण किसिमको चरित्र बताइन्छ जुन प्रायः धेरै मानिससँग मिल्न जान्छ । जस्तोः तपाईं परिवार प्रेमी वा परिवार केन्द्रित हुनुहुन्छ । तपाईं आफ्नो आर्थिक अवस्थाबारे सचेत रहनु हुन्छ । तपाईं सानो हुँदा चोट पटक लागेको थियो ।

२. दुई अर्थ राख्ने व्याख्या जुन सधैं सही हुन्छ । किनभने ती व्याख्याले सबै किसिमका सम्भावनाहरु बोकेका हुन्छन् । जस्तोः तपाईं निर्णायक बन्न चाहनु हुन्छ तर कहिले काँही आफूलाई निर्णय लिन मुस्किल भएको पाउनु हुन्छ । पैसा कमाउनु हुन्छ तर खर्च हुन्छ ।

३. सधैं सबैलाई मिल्ने खाले सुझाव । जस्तोः फल प्राप्त गर्नका लागि अलिक मिहेनत गर्नुपर्ने देखिन्छ । सकरात्मक सोच राख्नु, जीवन सकरात्मक नै हुन्छ ।

४. अस्पष्ट (vague) किसिमका अभिव्यक्ति जसलाई धेरै तरिकाले व्याख्या तथा विश्लेषण गर्न सकिन्छ । जस्तोः तपाईंले सोचे जति भइराखेको छैन ।

५. ग्राहकले ग्रहण तथा श्रवण गर्न इच्छाएको कुराको व्याख्या । जस्तोः अहिलेको समयमा ग्रहदशाले गाह्रो पारे पनि पछि विस्तारै काम बन्दै जानेछ । पछिको जीवनमा नाम र दाम दुवै प्राप्तिको योग रहेको छ ।

४. ज्योतिषीलाई हार्दिक आह्वान ४.१ भविष्यवाणी गर्नुृहोस्, करोडौं जित्नुहोस्

भूत, वर्तमान र भविष्य बताउन सक्ने दावा गर्ने ज्योतिषीहरुलाई हार्दिक निमन्त्रणा गर्दछु । यो खुल्ला प्रतिस्पर्धामा कुनै पनि व्यक्ति सहभागी हुन सक्छन् र सही भविष्यवाणी गरेर करोडौं जित्न सक्नेछन् ।

(Note: कुनै पनि चमत्कार वा दैवी÷ईश्वरीय शक्तिद्वारा भविष्यवाणी गर्ने जस्ता अलौकिक कार्य यो संसारमा संभव छैन भन्ने युक्तिवादीहरुको तर्क छ । तसर्थ त्यसता कार्य गर्नेलाई विश्वभरि धेरै युक्तिवादीहरुले आह्वान गरी पुरस्कार राशी राखेका उदाहरण धेरै छन् । जस्तोः प्रा. डा. नरेन्द्र नायकले भारु दस लाख नगद राखेका छन्, जेम्स ¥यान्डिले एक लाख अमेरिकन डलर राखेका छन्, आइएचईयूका साथै धेरै व्यक्ति तथा संस्थाले आकर्षक पुरस्कार राशी राखेका छन् । इच्छुक व्यक्तिले लेखकको ईमेल ठेगाना sanjaykhadka17@gmail.com मा सम्पर्क गर्न सक्नुहुने छ । लेखकले त्यस्ता अद्भूत प्रतिभाशाली व्यक्तिलाई सम्बन्धीत संस्थासँग जोड्ने सेतुको काम गर्नेछन् । साथै संस्थाको शर्त अनुरुप कार्यविधि अगाडि बढाइने जानकारी गराइन्छ ।)

भविष्यवाणी गर्नुपर्ने

हामी बीसजना बालबालिकाको सही जन्म समय (ठीक मिनट सहितको) र जन्म स्थान (latitude / longitude सहितको) उपलब्ध गराउने छौं । ज्योतिषशास्त्रीहरुले उनीहरुको कुण्डली बनाएर उनीहरु पुरुष वा महिला हुन् र मृत हुन् वा जिवित छन् मात्र भन्नुपर्ने छ ।

४.२ निर्वाचन परिणाम भविष्यवाणी गर्नुहोस्, करोडौं जित्नुहोस

हामी इश्वरीय शक्ति प्राप्त त्रिकालदर्शी तथा अद्भूत क्षमतवान ज्योतिषीहरुलाई हार्दिक निमन्त्रणा गर्न चाहन्छौं कि अब हुने आम निर्वाचनको नतिजाबारे सही भविष्यवाणी गरेर करोडौं लैजानुहोस् ।

भविष्यवाणी गरिनु पर्ने सवालहरू १. अबको आम निर्वाचनपछि नेपालको प्रधानमन्त्री को बन्लान् ? २. आम निर्वाचनपछि कृषि मन्त्री, शिक्षा मन्त्री, विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्री, स्थानीय मन्त्री र युवा तथा खेलकुद मन्त्री को बन्लान् ? ३. कुन कुन दलको सत्तारुढ गठबन्धन बन्ला ? ४. सबैभन्दा बढी र कम मत प्रतिशत ल्याएर विजय हासिल गर्ने उम्मेदवार को हुने छन् ? ५. निम्नलिखित दलले प्राप्त गर्ने जम्मा सिट संख्या (प्रत्यक्ष र समानुपातिकको योगफल) कति होला ?

– नेपाली काँग्रेस – नेकपा एमाले – नेकपा एमाओवादी – राप्रपा नेपाल – राप्रपा – नेकपा माले – राष्ट्रिय जनमोर्चा – मधेसी अधिकार फोरम (लोकतान्त्रिक)

५ंं  निष्कर्ष  कुनै पनि कुरा धेरैले स्वीकार गरेको वा विश्वास गरेको भन्दैमा असत्य कुरा कहिल्यै सत्य हुँदैन । सत्यताका लागि अवलोकन, परीक्षण र प्रमाणित हुन अनिवार्य छ । ज्योतिषशास्त्रले हामीलाई कर्मवादी नभएर भाग्यवादी बन्न सिकाउँछ । सक्रिय होइन निष्कृय जीवन जिउन सिकाउँछ । आफ्ना सबै दोष जति अरुमाथि थोपर्न सिकाउँछ । भाग्यमा कुनै कुरा पाइन्छ भनी लेखिएको छ भने किन काम गर्ने ? त्यो त त्यसै पाइन्छ किन कि भाग्यमा स्पष्ट पाउने लेखिएको छ । यदि भाग्यमा प्राप्त योग लेखिएको छैन भने किन परिश्रम गर्ने ? आखिर जति परिश्रम गरे पनि त्यो त भाग्यमा लेखिएको छैन । अतः पाउने त संभव नै छैन । एकछिनका लागि ज्योतिषशास्त्र चमत्कारिक सत्य र साँचो नै हो भने पनि भविष्य देखाउनुको औचित्य के छ ? भोलीको कुरा किन आज थाहा पाउने ? के भविष्यका कुरा सबै थाहा पाउँदा हामी सुखमय रुपमा बाँच्न सकौंला ? वास्तवमा भोलीको कुरा आज थाहा नपाउनु नै जिन्दगीको रहस्यमयात्मक मजा हो । यो नै जिन्दगीको आत्मा हो । यथार्थमा भोलिका सर्वस्व कुराको ज्ञात हुनु त सजा हो । अब हामीले भाग्यवादी र कर्मवादी बीच चुनाव गर्नुपर्ने बेला भएको छ । हामी कथित पूर्व निर्धारित भविष्य अन्तर्गत दास बन्ने कि आफ्नो भाग्यविधाता आफैं बन्ने हो ? यो निर्णय हामी स्वयँमा निर्भरछ ।

- Koselinews.com