आज ८मार्च । विश्वभरिका महिलाहरुले भब्य रुपमा यसलाई मनाइरहेका छन । यस पर्वलाई मनाउन लागेको आज१०६बर्ष भैसकेको छ । विभिन्न सञ्चार माध्यमहरुले देखाइरहेको छन्, संसारका सबै देशहरुमा यो दिनले बिशेष महत्व राख्दछ । ८ मार्च मूलत : महिला अधिकार,समानता र सहअस्तित्वको खोजी  र प्राप्ति संग गासिएको ऐतिहासिक दिन हो । यो आन्दोलन आज लैगिक विभेद, राजनीतिक सहभागिता र सहअस्तित्वको खोजिमा संघर्षरत छ ।८मार्चको महत्व यसले प्राप्त गरेका उपलब्धिसंग गासिएको छ । संघर्षका केही एतिहासिक झलकहरु सन १७८९ सर्व प्रथम पेरिसका महिलाहरुले रोटी र महगी बिरुद प्रदर्शन गरे । सन १८३२मा हल्याण्डका महिलाले असमान ब्यबहार र असमान तलव–भत्ताको बिरोधमा आन्दोलनमा उत्रिए । सन १८३५ मा बोस्टनका महिलाले १४ घण्टाको कामको बिरोध गर्दै कामको घण्टा १० हुनुपर्ने माग राखेर आन्दोलनमा उत्रिए सन १८४८मा अमेरिकाका महिलाले समान अधिकार, पुरुषद्वारा गरिने शोषणको अन्त्य, पढ्न र कमाउन पाउनु पर्ने कुराको माग राखेर आन्दोलन गरे, जुन आन्दोलनले घोषणा पत्र तयार ग¥यो । सन १८५७,मार्चमा ८का दिन कामको समयको ८ घण्टा निर्धारण हुनुपर्ने माग राख्दै अमेरिकाको न्युयोर्कमा श्रमिक महिलाले प्रर्दशन गरे । सन् १९०७मा जर्मनको स्टुटगार्टमा महलाहरुको पहिलो सम्मेलन भयो ।यो समम्मेलनले नेतृक्लाराजेटकिनलाई महासचिव चयन गरयो । यसपश्चात अन्तर्राष्टिय महिलाआन्दोलन अझ सशक्त  रुपमा अगाडिबढ्यो । सन १९०८मार्च ८मा महिलाहरुले मताधिकारको माग गर्दै प्रर्दशन गरे। महिलाहरुले उठाइरहेका मुद्दामा राज्यपक्षले बिषेश चासो देखाएन भने ती कुरा जति सुकै जायज भएपनि पछाडिनै पर्दछन ।युरोपमा भएको औद्योगिक क्राँन्तिले महिलालाई कारखानासम्म त पु¥यायो तर शोषणबाट भने मुक्ति दिन सकेन ।बिभिन्न क्षेत्रमा महिलाहरुले गरिरेहका प्रदर्शनले समाजलाई एकखालको दवाब त दिएकै थिए तर संस्थागत तवरबाट महिलाको पक्षमा अधिकार स्थापित भने हुन सकिरहेको अवस्था थिएन । सन १९४५मा संयुक्त राष्टसंघको स्थापना भयो । यसले आफ्नो कार्यक्षेत्रलाई फराकिलो बनाउन थाल्यो। यसैक्रममा यसको एक अंग आर्थिक तथा सामाजिक परिषद्ले संसारभरिका महिलाको अवस्था मापन गर्न महिला आयोग स्थापना ग¥यो जसलाइ Comission on the Status of womenComission on the Status of women भनियो । यसै सस्थाको पहलमा पहिलो विश्वमहिला सम्मेलन मेक्सिको मा भयो । यस सम्मेलनले महिलाको समानता, विकास र शान्तिमा लक्षित थियो । सम्पूर्ण सदस्य राष्ट्रहरुले महिला विकास र समानताको सिद्घान्तलाई ब्यावहारिक रुपमा अवलम्वन गर्दै अगाडि बढे । आज चारवटा विश्व महिला सम्मेलन सम्पनभैसकेका छन ।यहाँसम्म आइपुग्दा महिलाका सरोकारका विषयहरुले पनि फराकिलोक्षेत्र बनाएका   छन जस अन्तरगत बेइजिङ्ग्रमा भएको चौथो महिला सम्मेलनले निम्न बुँदाहरुलाई सरोकारको बिषय बनाएको थियो । महिला र अर्थतन्त्र महिला रहिंसा महिला र स्वास्थ्य महिला र संचार महिला र मानव अधिकार महिला र बाताबरण महिला र गरिवी महिला शिक्षा र तालिम महिलाशक्ति संरचना र निर्णय सशस्त्र संघर्ष र महिला महिला बिकासका लागि संस्थागत संयन्त्र जस्ता बिषयहरु उठान गरिए । आज विश्वमा महिला बिविध क्षेत्रमा प्रवेश गरिसकेका छन । नेपालमा यसको प्रभाव विश्वमा भएका आन्दोलन र सम्मेलनहरुले नेपाली महिलाहरुलाई पनि जागरुक बनाउन थाले ।२००४ सालमा नेपाल महिला संघ र २००८सालमा अखिल नेपाल महिला संघको स्थापना भयो ।अव संगठित रुपबाट नेपालमा पनि महिलाका हकअधिकारको खोजी गर्न थालियो ।२००७को प्रजातन्त्रपछि महिलाहरुबाट नारी शिक्षा र बहुबिबाह, बालबिबाहको अन्त्यर नारी समानताका नाराहरु अगाडि ल्याइयो । थोरै संख्यामा भएपनि छोरीहरु डाक्टर,इन्जिाियर बन्न थाले । महिला संगठनहरुले आ आफना कार्यक्रमहरुलाई सशक्त ढंगले देशभरि फैलाउन थाले । २०१७ सालमा बहुदलमाथि प्रतिबन्ध लगाइएपछि महिला अधिकारको आन्दोलन पनि स्वभावतः पछाडि प¥यो । पंचायती समयभर महिलाहरुले आफना मागहरुलाई ८मार्चकै दिनमा खुलारुपमा बाहिर ल्याउन थाले । यसो गरिरहँदा कति महिलाहरुलाई जेल हाल्ने र यातना दिनेसम्मको काम पंचायती शासकहरुले गरे ।  पंचायतकालामा एक हिसावले यो ८मार्च नेपाली महिलारुको अधिकार स्थापित गर्ने संघर्षको कोशेढुगाजस्तै बन्यो । वि.सं.२०४६सालको परिर्वतनले महिलाको अवस्थामा धेरै परिर्वतन ल्यायो । शिक्षा, स्वास्थ्य, संचार, सेना– प्रहरी, निजामतिक्षेत्र लगायत सवैक्षेत्रमा रोजगारीको पहँुच पुग्न थाल्यो ।महिलाहरुको राजनितिमा ब्यापक सहभागिता बढायो भने अर्को तर्फ अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनहरुले पारित गरेका घोषणा र रणनीतिहरु र सन्धि–महासन्धिहरुको अनुमोदन नेपालले गरिसकेको छ ।कार्यान्वयनका लागि योजनाहरु निर्माण भएता पनि ब्यबहारिक कार्यान्वयनमा भने दवाव र अनुगमनको आवश्यता जरुरी छ । वि.सं.  २०६२/६३को जनआन्दोलनले महिलाहरुका अधिकारलाई अझ ब्यापक र संस्थागत बनाएको छ । घरभित्र सीमित पारिएका महिलाहरु रोजगारीको खोजीमा अन्तरराष्टिय क्षेत्रसम्मपुग्न सफल भएका छन ।दोस्रो जनआन्दोलनले हाम्रो समाजको पुरानो संरचनालाई परिर्वतन गरेको छ । अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा उठेका दवाब र महिलाका आफ्नै संघर्षहरुले वर्तमान संविधानमा केहि विशेष अधिकारहरु स्थापित भएका छन् जुन यस्ता छन् आमाको नामबाट नागरिकता पाउने व्यबस्थाभएको छ । सम्पत्तिमा समान पहँुच र नियन्त्रणको ब्यवस्था गरेको छ । हरेक क्षेत्रमा महिला सहभागिताको लागि राज्यका सवै निकायमा महिलाको प्रतिनिधित्व समानुपातिक आधारमा गर्ने व्यबस्था भएको छ । राज्यका सवै क्षेत्रमा महिलाको उपस्थिति ३३ प्रतिशत अनिवार्य गर्ने ब्यबस्था गरेको छ । राष्ट्रपति वा उपराष्ट्रपति राष्ट्रियसभाको अध्यक्ष तथा उपाध्यक्ष , सभामुख वा उपसभामुख मध्य एक जना महिला हुनै पर्ने ब्यबस्था गरेको छ।राष्ट्रिय महिला आयोगलाई संवैधानिक आयोगका रुपमा ब्यबस्था गरिएको छ । शिक्षा र रोजगारीको क्षेत्रमा महिलालाई बिषेश प्राथमिकता दिइएको छ । यद्यपि यि बिबिध क्षेत्रका अधिकारहरु लागुहुने अवस्थामै छन । अवको बाटो बर्तमान अवस्थामा राज्यको महत्वपुर्ण पदहरुमा  महिलाकै उपस्थितीले हेर्दा लाग्छ ,देश महिलामय भएको छ । पेशा–ब्यबशाय,राजनितिदेखि न्यायिक क्षेत्रसम्म महिलाकै सम्मानजनक उपस्थिती देखिँदैछ भने अर्कोतर्फ बाटो–घाटो, स्कुल–कलेज र कार्यस्थल महिलाका लागि असुरक्षित पनि बन्दैगएको अवस्था पनि छ ।  महिलाहरु परिर्वतनतर्फ जति उन्मुख बन्दै छन, जति क्रियाशिलता उनीहरुको बढदैछ त्यति नै उनीहरु असुरक्षित बन्दैगएको अवस्था पनि छ ।दिनदिनै हत्या–हिंसा र बलात्कारका घटना यसका प्रत्यक्ष उदाहरुण हुन् । अझै पनि पितृसत्तात्मक सोचमा परिर्वतन आएको छैन । समाज पुजिवादी भएको छ र यसबाट महिलाहरु झन् बढी बजारका उपभोग्य वस्तु र विज्ञापनका साधन बन्दैछन ।यी सवै परिस्थतीबाट माथि उठनका लागि महिलाहरु अझ सशक्त, सक्षम, योग्य र जिम्मेबार बन्न जरुरी छ ।